منظور از آسمانهاى هفتگانه چیست؟


درباره «آسمانهاى هفتگانه» که در قرآن هم به آن اشاره شده دانشمندان اسلامى و مفسران چند تفسیر ذکر کرده‏اند:

1- منظور از عدد هفت در اینجا تکثیر است؛ یعنى، آسمانهاى متعدد؛ یعنى،
کرات فراوانى آفریده است؛ و بسیار مى‏شود که در زبان عربى و فارسى یا
زیانهاى دیگر، اعدادى را به عنوان تکثیر ذکر مى‏کنند؛ یعنى، عدد را
مى‏گویند و منظور از آن خصوص مقدار معینى نیست؛ بلکه مقصود از آن بیان
زیادى یک موضوع است.

مثلا، بسیار مى‏شود که درفارسى مى‏گوییم پنجاه مرتبه این سخن را به تو
گفتم؛ یا ده مرتبه از او مطالبه کردم؛ در حالى که نظر خاصى روى عدد پنجاه
و ده نیست، بلکه منظور این است که بسیار آن مطلب را گفته‏ایم یا از طرف
خود مطالبه نموده‏ایم.

قرآن درباره کلمات خدا - معلومات خدا - چنین مى‏فرماید: «ولو انما فى
الارض من شجرة اقلام و البحر یمده من بعده سبعة ابحر ما نفدت کلمات
اللَّه؛ و اگر همه درختان روى زمین قلم شود و دریا براى آن مرکب گردد و
هفت دریاچه به آن افزوده شود، اینها همه تمام مى‏شود ولى کلمات خدا پایان
نمى‏گیرد.2] از این آیه استفاده مى‏شود که ستارگان همه در آسمان اولند
(باید توجه داشت که کلمه «دنیا» در لغت عرب به معنى پایین و نزدیک است).

به هر حال، ذکر این نکته لازم به نظر مى‏رسد: از آیات و روایاتى که عدد
آسمانها را هفت معرفى کرده به هیچ وجه تایید نظریه هیئت بطلمیوس که
آسمانها را به صورت افلاکى مانند طبقات پوست پیاز معرفى مى‏کرد، استفاده
نمى‏شود (زیرا مطابق هیئت بطلمیوس عدد افلاک و آسمانها نه مى‏باشد.)

اما راجع به زمینهاى هفتگانه که در قرآن بطور اشاره و در بعضى احادیث با
صراحت ذکر شده نظریاتى شبیه نظریات بالا داده شده، ازجمله این که عدد هفت
به معنى تکثیر است و یا این که اشاره به طبقات مختلف زمین است، یا این که
منظور از زمینهاى هفتگانه، سیارات عطارد، زهره، زحل، زمین، مریخ، مشترى و
ماه مى‏باشد؛ یعنى، همان کرات منظومه شمسى که براى ما قابل رؤیت است
(البته کرات یا اقمار متعدد دیگرى در منظومه شمسى هستند ولى آنها با چشم
عادى قابل رؤیت نیستند)؛ و بنابراین تفسیر، منظور از آسمانهاى هفتگانه،
همان فضایى است که در بالاى هر یک از این کرات هفتگانه قرار دارد.

به عبارت دیگر: خود این کرات هفتگانه، زمین محسوب مى‏شود و «جو» یا فضاى
اطرافشان، آسمان آنهاست (باید توجه داشت که «سماء» در لغت عرب به معنى هر
چیزى است که در طرف بالا قرار دارد).

این بود خلاصه تفسیرهاى مختلفى که دانشمندان و مفسران ما درباره آسمانهاى
هفتگانه و زمینهاى هفتگانه گفته‏اند، البته توضیح درباره قرائنى که هر یک
از این نظریات را تایید مى‏کند، مخصوصا تفسیر اخیر که از همه نزدیکتر به
نظر مى‏رسد و ذکر شواهد آن نیازمند به شرح و بسط بیشترى است.

[1]. سوره لقمان، آیه 27.

[2]. الصافات، آیه 6.